రామసుందరం
త్రింశస్సర్గః
హనుమా నపి విక్రాంత స్సర్వం శుశ్రావ తత్త్వతః ।
సీతాయా స్త్రిజటాయాశ్చ రాక్షసీనాం చ తర్జనమ్‌ ॥ 1
పరాక్రమవంతుడు హనుమంతుడు, సీతావృత్తాంతం, త్రిజటాస్వప్నవృత్తాంతం, రాక్షసస్త్రీల బెదరింపు, అంతా, (చూస్తూ) విన్నాడు.
అవేక్షమాణ స్తాం దేవీం దేవతామివ నందనే ।
తతో బహువిధాం చింతాం చింతయామాస
వానరః ॥
2
తరువాత, నందనవనదేవతలా ఉన్న, సీతను, చూస్తూ, పెక్కువిధాలుగా, చింతించాడు.
యాం కపీనాం సహస్రాణి
సుబహూ న్యయుతాని చ ।
దిక్షు సర్వాసు మార్గంతే సేయ మాసాదితా మయా ॥ 3
‘ఎంతోమంది వానరులు వేలు, పదివేలుగా, సమస్తదిక్కుల్లోనూ, ఎవర్ని, వెదకుతున్నారో, ఆ సీతమ్మ దర్శనం నాకు ప్రాప్తించింది.
చారేణ తు సుయుక్తేన శత్రో శ్శక్తి
మవేక్షతా ।
గూఢేన చరతా తావ దవేక్షిత
మిదం మయా ॥ 4
నేను, మిక్కిలి ఎచ్చరిక
కల్గి, చక్కని యుక్తితో, శత్రువుల శక్తిని గ్రహించే,
చారునిగా నియమింపబడి, రహస్యంగా తిరిగి,
ఇదంతా తెల్సుకొన్నాను.
రాక్షసానాం విశేషశ్చ పురీ చేయ మవేక్షితా ।
రాక్షసాధిపతే రస్య ప్రభావో రావణస్య చ ॥ 5
రాక్షసులవిశేషాల్ని, ఈ లంకానగరవివరాల్ని, ఈ రావణుని ప్రభావాన్ని చూశాను.
యుక్తం తస్యాప్రమేయస్య సర్వసత్త్వదయావతః ।
సమాశ్వాసయితుం భార్యాం పతిదర్శనకాంక్షిణీమ్‌ ॥ 6
అప్రమేయుడు, సమస్తప్రాణులందు దయకలవాడైన రామునికి పత్నియైనది, పతిదర్శనానికై
తహతహలాడుతున్నదైన ఈ సీతకు, రాముక్షేమం తెల్పి, కొంత ఊఱట కల్గించడం, యుక్తం.
అహ మాశ్వాసయా మ్యేనాం పూర్ణచంద్రనిభాననామ్‌ ।
అదృష్టదుఃఖాం దుఃఖార్తాం దుఃఖ స్యాంత మగచ్ఛతీమ్‌
॥ 7
ఇంతకుముందు దుఃఖం అనుభవించనందున, ఇప్పటి దుఃఖానికి ఓర్వలేక, దుఃఖానికి అంతం కనలేక,
పరితపిస్తున్న,
ఈ పూర్ణచంద్రనిభానన, సీతను, ఓదారుస్తాను.
యద్య ప్యహ మిమాం
దేవీం శోకోపహతచేతనామ్‌ ।
అనాశ్వాస్య గమిష్యామి దోషవ ద్గమనం భవేత్‌ ॥ 8
దుఃఖంతో, మనసు కలగి, క్రుంగిపోయి ఉన్న, ఈ సీతను, ఓదార్చకుండా, నేను, రాముని ఒద్దకు వెళ్తే, దోషం సంభవిస్తుంది.
గతే హి మయి
తత్రేయం రాజపుత్త్రీ యశస్వినీ ।
పరిత్రాణ మవిందంతీ జానకీ జీవితం త్యజేత్‌ ॥ 9
నేనలా ఊఱడించకుండానే వెళ్లిపోతే, యశస్విని, రాజపుత్త్రి, జానకి, తన్ను కాపాడేవా రెవ్వరూలే రనుకొని,
ప్రాణాలు విడుస్తుంది.
మయా చ స
మహాబాహుః పూర్ణచంద్రనిభాననః ।
సమాశ్వాసయితుం న్యాయ్య స్సీతాదర్శనలాలసః ॥ 10
మహాబాహుడు, పూర్ణచంద్రనిభాననుడు, సీతను చూడ్డానికై తపిస్తున్నవాడైన రామునికి కూడా, సీత
క్షేమవార్తను చెప్పి,
ఓదార్చడం
న్యాయం.
నిశాచరీణాం ప్రత్యక్ష మనర్హం చాపి భాషణమ్‌ ।
కథం ను ఖలు కర్తవ్య మిదం కృచ్ఛ్రగతో హ్యహమ్‌ ॥ 11
రాక్షసస్త్రీల ఎదుట, సీతతో మాట్లాడ్డం సరి కాదు. వారికి తెలియకుండా
ఎలా మాట్లాడాలి? నేనిప్పుడు చిక్కులో
పడ్డాను కదా!
అనేన రాత్రిశేషేణ యది నాశ్వాస్యతే మయా
।
సర్వథా నాస్తి సందేహః పరిత్యక్ష్యతి జీవితమ్‌ ॥ 12
సూర్యోదయంలోపు, నేను, ఓదార్చకపోతే, సీత, ప్రాణాలు విడుస్తుంది. దీనికి ఎంతమాత్రం
సందేహం లేదు.
రామశ్చ యది పృచ్ఛే న్మాం కిం
మాం సీతాఽబ్రవీ ద్వచః ।
కి మహం తం
ప్రతి బ్రూయా మసంభాష్య సుమధ్యమామ్‌! ॥ 13
సుమధ్యమ, సీతతో మాట్లాడకుండా రాముని ఒద్దకు పోతే,
అతడు, ‘సీత
నాగుఱించి
ఏమంది?’, అని అడిగితే, నేను, ఏమని
బదులు
చెప్తాను?
సీతాసందేశరహితం మా మిత స్త్వరయాగతమ్‌ ।
నిర్దహేదపి కాకుత్స్థః క్రుద్ధ స్తీవ్రేణ చక్షుషా ॥ 14
సీతాసందేశం లేకుండా,
తొందరపడి వెళ్తే, రాముడు, క్రుద్ధుడై, చుఱుకుచూపుల్తో, నన్ను, దహించినా దహిస్తాడు.
యది చోద్యోజయిష్యామి భర్తారం రామకారణాత్‌ ।
వ్యర్థ మాగమనం తస్య ససైన్యస్య భవిష్యతి ॥ 15
నేను, (ఈమెతో
మాట్లాడకుండానే పోయి) రామకార్యంకోసం, సుగ్రీవుని, ఉత్సాహపఱచి
సైన్యసమేతంగా ఇక్కడకు తీసుకువచ్చినా, సీత ప్రాణాలతో లేకపోతే, సుగ్రీవునిరాక వ్యర్థమే
అవుతుంది.
అంతరం త్వహ మాసాద్య రాక్షసీనా మిహ స్థితః
।
శనై రాశ్వాసయిష్యామి సంతాపబహుళా మిమామ్‌ ॥ 16
నేను, ఇక్కడే
ఉండి, రాక్షసాంగనలు ఆవలికి పోయి, అవకాశం దొరకగానే, దుఃఖంతో
తపిస్తున్న ఈమెను, మెల్లగా, ఓదారుస్తాను.
అహం త్వతితనుశ్చైవ వానరశ్చ విశేషతః ।
వాచం చోదాహరిష్యామి మానుషీ మిహ సంస్కృతామ్‌ ॥ 17
నాది, మిక్కిలి సూక్ష్మదేహం. విశేషించి, వానరరూపం. కాబట్టి నన్ను కనుక్కోలేరు.
అందుకనుకూలంగా మానవులు మాట్లాడే సంస్కృతభాషలో
మాట్లాడతాను.
యది వాచం ప్రదాస్యామి ద్విజాతిరివ సంస్కృతామ్‌ ।
రావణం మన్యమానా మాం సీతా భీతా
భవిష్యతి ॥
18
కాని నేను బ్రాహ్మణునిలా, సంస్కృతంలో, మాట్లాడితే, సీత, నన్ను,
(సంస్కృతం
మాట్లాడ్డంవల్ల) రావణునిగా, ఎంచి,
భయపడవచ్చు.
వానరస్య విశేషేణ కథం స్యా దభిభాషణమ్‌
।
అవశ్యమేవ వక్తవ్యం మానుషం వాక్య మర్థవత్‌ ।
మయా సాంత్వయితుం శక్యా నాన్యథేయ
మనిందితా ॥ 19
ఒక కోతి, ఈ
విధంగా, సంస్కృతంలో
మాట్లాడ్డం, ఎలా సాధ్యం? (అని, ఈమె, సందేహించవచ్చు) కాబట్టి, తప్పనిసరిగా, చక్కగా అర్థమయ్యే,
సాధారణమైన
మానవభాషలోనే,
(కోసలప్రాంతపు వ్యవహారభాష) మాట్లాడాలి. ఇలా కాకుండా, ఈ అనిందితను,
మఱేవిధంగానూ,
ఓదార్చడం,
సాధ్యం కాదు.
సేయ మాలోక్య మే రూపం
జానకీ భాషితం తథా ।
రక్షోభి స్త్రాసితా పూర్వం భూయ
స్త్రాసం గమిష్యతి ॥ 20
నా వానరరూపాన్ని, మానవభాష
మాట్లాడ్డాన్ని చూసి, పూర్వమే, రాక్షసులకు, భయపడ్డ
సీత, తిరిగి ఇంకా
భయపడుతుంది.
తతో జాతపరిత్రాసా శబ్దం కుర్యా న్మనస్వినీ ।
జానమానా విశాలాక్షీ రావణం కామరూపిణమ్‌ ॥ 21
నన్ను చూసిన వెంటనే, కామరూపుడైన రావణుడనుకొని, మహాభయంతో, మనస్విని, విశాలాక్షి సీత, అఱస్తుంది.
సీతయా చ కృతే శబ్దే
సహసా రాక్షసీగణః ।
నానాప్రహరణో ఘోర స్సమేయా దంతకోపమః ॥ 22
సీత గట్టిగా అఱవగానే, వెంటనే, మృత్యువులాంటి, ఈ భీకరరాక్షసస్త్రీలందఱూ, వివిధాయుధాలు ధరించి, నామీదకు వస్తారు.
తతో మాం సంపరిక్షిప్య సర్వతో వికృతాననాః ।
వధే చ గ్రహణే
చైవ కుర్యు ర్యత్నం యథాబలమ్‌ ॥ 23
అప్పుడు ఆ రాక్షసస్త్రీలు, నన్ను
అన్నివైపులనుండి, చుట్టుముట్టి, వారి చేతనైనంతవఱకు, చంపడానికి కానీ, బంధించడానికి కానీ, ప్రయత్నిస్తారు.
గృహ్య శాఖాః ప్రశాఖాశ్చ స్కంధాం శ్చోత్తమశాఖినామ్‌ ।
దృష్ట్వా విపరిధావంతం భవేయు ర్భయశంకితాః ॥ 24
పెద్దచెట్లకొమ్మల్ని, చిన్నకొమ్మల్ని, బోదెల్ని, పట్టుకొని, అటూ ఇటూ పరుగెత్తుతున్న, నన్ను, చూసి, ఆ రాక్షసస్త్రీలు భయసందేహాలకు లోనవుతారు.
మమ రూపం చ
సంప్రేక్ష్య వనే విచరతో మహత్
।
రాక్షస్యో భయవిత్రస్తా భవేయు ర్వికృతాననాః ॥ 25
ఆ అశోకవనంలో తిరుగాడుతున్న, నా మహారూపాన్ని చూసి, వికారముఖాలున్న ఆ రాక్షసస్త్రీలు, భయపడతారు.
తతః కుర్యు స్సమాహ్వానం రాక్షస్యో రక్షసా మపి ।
రాక్షసేంద్రనియుక్తానాం రాక్షసేంద్రనివేశనే ॥ 26
పిదప, ఆ రాక్షసస్ర్రీలు, రావణుని
ఇంట, రావణునిచే నియోగించబడి, కాపలా ఉన్న రాక్షసులను,
పిలుస్తారు.
తే శూలశక్తినిస్త్రింశవివిధాయుధపాణయః ।
ఆపతేయు ర్విమర్దేఽస్మి న్వేగే నోద్విగ్నకారిణః ॥ 27
ఆ రాక్షసులు, శూలాలు, చిల్లకోలలు, కత్తులు మొదలైన నానావిధాయుధాల్ని చేతుల్తో పట్టుకొని, భయోద్వేగకారులై, వేగంగా, యుద్ధానికి
వస్తారు.
సంరుద్ధ స్తైస్తు పరితో విధమన్‌
రక్షసాం బలమ్‌ ।
శక్నుయాం నతు సంప్రాప్తుం పరం పారం
మహోదధేః ॥ 28
ఆ రాక్షసులు
నన్ను నలువైపులా చుట్టుముట్టి, అడ్డగిస్తే, వారి బలాల్ని ప్రహరిస్తాను
కానీ, (అలసి) మహాసముద్రాన్ని
దాటి అవ్వలిగట్టుకు చేరలేను.
మాంవా గృహ్ణీయు రాప్లుత్య బహవ
శ్శీఘ్రకారిణః ।
స్యా దియం చాగృహీతార్థా మమ చ గ్రహణం భవేత్‌
॥ 29
చుఱుకైన ఎంతోమంది రాక్షసులు, నాపైకి ఎగిరి, నన్ను,
పట్టుకొన్నా
పట్టుకొంటారు.
అలా
జరిగితే సీతకు రామవృత్తాంతం తెలియదు. నేను కూడా
రాక్షసుల చేతిలో చిక్కుతాను.
హింసాభిరుచయో హింస్యు రిమాం వా జనకాత్మజామ్‌ ।
విపన్నం స్యాత్తతః కార్యం రామసుగ్రీవయో రిదమ్‌ ॥ 30
హింసాప్రియులైన, ఈ రాక్షసులు, జానకిని, చంపినా చంపవచ్చు. అలా జరిగితే, రామసుగ్రీవకార్యం, చెడిపోతుంది.
ఉద్దేశే నష్టమార్గే ఽస్మిన్‌ రాక్షసైః పరివారితే ।
సాగరేణ పరిక్షిప్తే గుప్తే వసతి జానకీ ॥ 31
ఎవరికీ మార్గం తెలియనిదై, రాక్షసుల రక్షణ కలదై, సముద్రంచే చుట్టబడినదై, రహస్యమైనదై ఉన్న ఈ ప్రదేశంలో, సీత, ఉంది.
విశస్తే వా గృహీతే వా
రక్షోభి ర్మయి సంయుగే ।
నాన్యం పశ్యామి రామస్య సాహాయ్యం కార్యసాధనే ॥ 32
యుద్ధంలో, రాక్షసులచేత,
నేను, కూలినా, పట్టుబడినా, కార్యసాధనలో రామునికి, సాయపడగలవాడు, మఱి ఎవడూ,
నాకు కనిపించటం లేదు.
విమృశంశ్చ న పశ్యామి యో హతే
మయి వానరః ।
శతయోజన విస్తీర్ణం లంఘయేత మహోదధిమ్‌ ॥ 33
యుద్ధంలో నేను కూలిపోయాక, నూఱు యోజనాల ఈ మహాసముద్రాన్ని, దాటగల వానరు డెవడున్నాడో, ఎంత ఆలోచించినా, కానలేకున్నాను.
కామం హంతుం సమర్థోఽస్మి
సహస్రాణ్యపి రక్షసామ్‌ ।
న తు శక్ష్యామి
సంప్రాప్తుం పరం పారం మహోదధేః ॥ 34
ఎన్నివేలమంది రాక్షసులనైనా, లెక్కచేయకుండా
చంపగలను.
కానీ, అలా
యుద్ధంలో అలసిపోయాక ఈ మహాసముద్రాన్ని
దాటి ఆవలిగట్టుకు చేరలేను.
అసత్యాని చ యుద్ధాని సంశయో మే
న రోచతే ।
కశ్చ నిస్సంశయం కార్యం కుర్యా
త్ప్రాజ్ఞ స్ససంశయమ్‌ ॥ 35
యుద్ధంలో, జయాపజయాలు నిశ్చయం లేనివి. సందిగ్ధమైన పనిని చేయడం
నాకు ఇష్టం కాదు.
ప్రాజ్ఞుడైనవాడు, సందిగ్ధకార్యాన్ని
నిస్సంశయంగా చేయడు.
ప్రాణత్యాగశ్చ వైదేహ్యా భవేదనభిభాషణే ।
ఏష దోషో మహాన్‌
హి స్యాన్మమ సీతాభిభాషణే ॥ 36
మాట్లాడకపోతే, తనకు ఎవ్వరూ దిక్కులేదనుకొని సీత ప్రాణాలు విడుస్తుంది. మాట్లాడితే, ఇపుడు
చెప్పినట్లు నాకు మహాదోషం సంభవిస్తుంది.
భూతా శ్చార్థా వినశ్యంతి దేశకాలవిరోధితాః ।
విక్లబం దూత మాసాద్య
తమ స్సూర్యోదయే యథా ॥ 37
దూత వివేకం లేనివాడైతే, ఫలించటానికి
సిధ్ధంగా ఉన్న కార్యాలు కూడా, వానిచేత,
దేశకాలాలకు ప్రతికూలంగా చేయబడి, సూర్యోదయంలో చీకటి
నశించినట్లు నశిస్తాయి.
అర్థానర్థాంతరే బుద్ధి ర్నిశ్చితాపి న శోభతే ।
ఘాతయంతి హి కార్యాణి దూతాః పండితమానినః ॥ 38
కార్యాకార్యవిషయంలో చక్కని బుద్ధితో ఆలోచించి, నిశ్చయించిన
కార్యాన్ని, తామే పండితులమనుకొని
అహంకరించే, దూతలకు
అప్పగిస్తే, చెడగొడతారు.
న వినశ్యే త్కథం కార్యం వైక్లబ్యం న కథం
భవేత్‌ ।
లంఘనం చ సముద్రస్య కథం ను
న వృథా భవేత్‌ ॥ 39
ఎలా చేస్తే, రామకార్యం
చెడకుండాను, వైక్లబ్యానికి తావులేకుండాను, సముద్రలంఘనం వ్యర్థం
కాకుండాను ఉంటుంది?
కథం ను ఖలు
వాక్యం మే శృణుయా న్నోద్విజేత వా ।
ఇతి సంచింత్య హనుమాం శ్చకార
మతిమా న్మతిమ్‌ ॥ 40
ఎలా చెప్తే, సీత
నా మాటల్ని భయపడకుండా వింటుంది?’ మతిమంతుడైన
హనుమంతుడు, ఎలా చేస్తే
బాగుంటుందా అని చక్కగా ఆలోచించి, ఒక నిర్ణయానికి
వచ్చాడు.
రామ మక్లిష్టకర్మాణం స్వబంధు మనుకీర్తయన్‌ ।
నైనా ముద్వేజయిష్యామి తద్బంధుగతమానసామ్‌ ॥ 41
‘ఎలాంటి కార్యాల్నైనా అవలీలగా చేయగలవాడు, సీతకు బందువు అయిన, రాముని,
కీర్తిస్తాను.
అపుడు సీత మనసు రామునియందే లగ్నమై ఉంటుంది కాబట్టి
ఈమెకు, భయం కల్గదు.
ఇక్ష్వాకూణాం వరిష్ఠస్య రామస్య విదితాత్మనః ।
శుభాని ధర్మయుక్తాని వచనాని సమర్పయన్‌ ॥ 42
శ్రావయిష్యామి సర్వాణి మధురాం ప్రబ్రువన్‌ గిరమ్‌ ।
శ్రద్ధాస్యతి యథా హీయం తథా
సర్వం సమాదధే ॥ 43
ఇక్ష్వాకుశ్రేష్ఠుడు, విదితాత్ముడు, రాముడు చెప్పమన్న ధర్మయుక్తశుభవచనాల్ని మెల్లగా ఈమెకు నివేదిస్తూ, తీపారుపలుకుల్తో రాముని
మాటలన్నింటినీ వినిపిస్తాను. ఎలా చెప్తే ఈమె, నా మాటల్ని నమ్ముతుందో ఆ ప్రకారం చెప్తాను.’ ఇలా ఆలోచించి,
ఇతి స బహువిధం
మహానుభావో
జగతిపతేః ప్రమదా మవేక్షమాణః ।
మధుర మవితథం జగాద
వాక్యం
ద్రుమవిటపాంతర మాస్థితో హనూమాన్‌ ॥ 44
మహానుభావుడైన, ఆ హనుమ, జగత్పతి రాముని పత్నిని, చూస్తూ, చెట్టుకొమ్మలచాటున కూర్చొని, పొల్లులేని, బహువిధమధురవచనాల్ని, ఇలా పలికాడు.
------------------------------------------------------------------------------------------
ఆపదామపహర్తారం
దాతారం సర్వసమ్పదామ్ | లోకాభిరామం శ్రీరామం భూయో భూయో
నమామ్యహమ్ ||35||
ఇత్యార్షే
శ్రీమద్వాల్మీకిరామాయణే ఆదికావ్యే సుందరకాండే త్రింశస్సర్గః (30)
మంగళం మహత్
కామెంట్‌లు లేవు:
కామెంట్‌ను పోస్ట్ చేయండి